Αναμφίβολα η περίοδος της Τουρκοκρατίας θεωρείται από τους ιστορικούς ως μία
από τις πιο μαύρες και σκοτεινότερες πτυχές της Ελληνικής Ιστορίας. Σε αυτά τα χρόνια οι
Έλληνες έχασαν την εθνική τους ανεξαρτησία και υποτάχθηκαν σε έναν ξένο λαό, και να
παλεύουν για κρατήσουν ζωντανή την φλόγα του πνεύματος και της παιδείας. Παρ’ όλ’
αυτά, ακόμα και σε αυτήν την δύσκολη περίοδο ο Ελληνισμός κατάφερε να αναδείξει
σημαντικές μορφές που απέδειξαν πως το πνεύμα του ελληνικού έθνους δεν έσβησε με
την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Μέσα σε αυτές τις μορφές διαπρεπή θέση κατέχει ο
Ρήγας Φεραίος-Βελεστινλής, όμως δεν είναι ο μόνος.

Εικόνα : Ρήγας Φεραίος-Βελεστινλής

Στη σημερινή εποχή, η Ελληνική Επανάσταση του 1821 θεωρείται από τα
σημαντικότερα κεφάλαια της ιστορίας του Έθνους και η εξιστόρηση της από τις πιο χρυσές
της σελίδες της. Πρόκειται για την απαρχή της γεννήσεως του σύγχρονου Νεοελληνικού
Κράτους, του οποίου σήμερα κληρονόμοι ήμαστε εμείς οι ίδιοι. Με το βάρος της
κληρονομιάς των προγόνων μας, πολλές φορές όμως ξεχνάμε να αναφερθούμε σε
γεγονότα που και αυτά με τη σειρά τους οδήγησαν στις πλέον κερδοφόρες μάχες της
Ελληνικής Ιστορίας.

Η 29η Μαΐου 1453 είναι η μέρα που ακόμα και σήμερα η Ρωμιοσύνη πενθεί. Ήταν η
μέρα που Δυτική Ευρώπη είδε την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία να γκρεμίζεται
οριστικά. Η μέρα εκείνη που αποτέλεσε αφορμή για χιλιάδες συγγραφείς, ζωγράφους,
ποιητές και υμνωδούς να αποτυπώσουν τον πόνο της σκλαβιάς σε έργα αθάνατα, που
επιβίωσαν επί αιώνες. Οι Έλληνες δεν αποδέχθηκαν τον τουρκικό ζυγό, και ήδη από τις
πρώτες στιγμές της Τουρκοκρατίας στον ελλαδικό χώρο εργάστηκαν σκληρά για την
αποτίναξη του.

Μόλις αμέσως μετά την Άλωση οι Έλληνες στράφηκαν προς τη Δύση με την ελπίδα
σύναψης συμμαχίας για σταυροφορία εναντίων των Τούρκων, πιστεύοντας πως η Δυτική
Ευρώπη θα ενδιαφερθεί ουσιαστικά να λύσει τον ζυγό. Όμως ο πάπας Νικόλαος Ε’ ήταν
αντίθετος σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο και βύθισε κάθε απόπειρα προσέγγισης από τους
Βυζαντινούς. Η κατάσταση φαίνεται να αλλάζει όταν ο Έλληνας καρδινάλιος Βησσαρίωνας
κατάφερε και έπεισε τον πάπα Κάλλιστος Γ’, που διαδέχθηκε τον Νικόλαο Ε’, να
αποπειραθεί να οργανώσει σταυροφορία εναντίον των Οθωμανών. Ο Κάλλιστος Γ’
υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής αυτής της ιδέας και ζήτησε βοήθεια από τα υπόλοιπα
ευρωπαϊκά κράτη για την υλοποίηση του στόχου, όμως ο βασιλιάς της Γαλλίας Κάρολος Ζ’
ήταν αρνητικός για τη διενέργεια σταυροφορίας.

Εικόνα : Ο καρδινάλιος Βησσαρίωνας

Το 1458 ο πάπας Πίος Β’, που διαδέχθηκε τον Κάλλιστο Γ’, ανέλαβε την
πραγματοποίηση του σχεδίου και για τον λόγο αυτό ο Βησσαρίωνας στάλθηκε στην
Βενετία για τη σύναψη συμμαχίας. Η Βενετία όμως λόγω των καλών σχέσεων με τους
Τούρκους αρνήθηκε και τα Παπικά Κράτη βρήκαν υποστήριξη από τον Δούκα της
Βουργουνδίας και τους εχθρούς των Τούρκων στην Ασία. Ο Δούκας της Βουργουνδίας
έθεσε ως προαπαιτούμενο της συμφωνίας να αναλάβει η Γαλλία την φύλαξη των εδαφών
του. Αλλά ο βασιλιάς της Γαλλίας αρνήθηκε να υποστηρίξει τη Βουργουνδία σε κάτι τέτοιο
και η συμφωνία ναυάγησε. Τελικά ο Πίος Β’ βρήκε υποστήριξη από τους Βενετούς, καθώς
οι σχέσεις τους με την Οθωμανική Αυτοκρατορία είχαν περιέλθει σε κρίση, και ο
Βησσαρίωνας μετέβη προς τα Γερμανικά κράτη ως απεσταλμένος του πάπα για
εγκαθίδρυση συμμαχίας. Οι Γερμανοί ηγεμόνες όμως ήταν απόλυτα αρνητικοί σε μια τέτοια
προοπτική λόγω των μακροχρόνιων εσωτερικών τους προβλημάτων και απέρριψαν την
πρόταση του Βησσαρίωνα. Ύστερα από την άρνηση των Γερμανών ο Πίος Β’ αποφάσισε
να αναλάβει μόνος του την διεξαγωγή του πολέμου, όμως απεβίωσε λίγο καιρό πριν
ξεκινήσει.

Κατά την διάρκεια του 15ου και 16ου αιώνα οι Έλληνες συνέχισαν τις επαναστατικές
τους προσπάθειες, ανεξάρτητα από τις προσπάθειες του Βησσαρίωνα. Το 1457 η Μάνη
εξεγέρθηκε, με την Πάτρα να ακολουθεί το 1458 όμως οι Τούρκοι κατάφεραν και
κατέπνιξαν τις επαναστάσεις. Πρακτικά η πιο οργανωμένη επανάσταση της εποχής
ξέσπασε το 1479 από τον Κροκόδειλο Κλαδά, που κατά τα τελευταία χρόνια της ύπαρξης
του Δεσποτάτου του Μυστρά υπήρξε αξιωματικός, και μετά την άλωση της Πόλης είχε
λάβει μέρος στον Ενετο-Τουρκικό πόλεμο του 1463, με το μέρος των Ενετών. Μετά την
νίκη των Οθωμανών στον πόλεμο και την παράδοση της Μάνης ο Κλαδάς θα εγκαταλείψει
την Κορώνη όπου διέμενε το 1479, και με 16 χιλιάδες άνδρες κήρυξε την επανάσταση στην
Μάνη.

Παρ’ όλες τις πρώτες νικηφόρες μάχες, όπου μεταξύ άλλων απελευθερώθηκε η
Μάνη τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, ο Κλαδάς με το στρατό του κατευθύνθηκε προς το
Άργος και ο Μωάμεθ ο Πορθητής το 1481 τον νίκησε και επανέκτησε τη Μάνη. Αυτό είχε
ως συνέπεια ο Κλαδάς με το στρατό του να βρουν καταφύγιο στην Ήπειρο, της οποίας
μεγάλο μέρος απελευθέρωσε. Με τον θάνατο του Μωάμεθ που ακολούθησε ξέσπασε
εμφύλιος πόλεμος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στον θρόνο ανέβηκε ο Βαγιαζήτ Β’, ο
οποίος πολέμησε τον Κλαδά στην Ήπειρο και τελικά τον νίκησε. Ο Κλαδάς πριν το τέλος
του πολέμου αιχμαλωτίστηκε από τους Οθωμανούς και θανατώθηκε με γδάρσιμο.

Αργότερα ο Ανδρέας Παλαιολόγος, γόνος του Οίκου των Παλαιολόγων που είχε
διακυβερνήσει την Βυζαντινή Αυτοκρατορία, κήρυξε νέα επανάσταση κατά των Τούρκων.
Ήταν το 1491 όταν ο Παλαιολόγος συμμάχησε με τον Κάρολο Η’ της Γαλλίας προκειμένου
να αντισταθούν στους βίαιους εξισλαμισμούς που συνέβαιναν στο χώρο της Ηπείρου, υπό
τον χαρακτήρα Σταυροφορίας. Συγκεντρώνοντας 5000 στρατιώτες κατέλαβε την Ήπειρο
και μέρος της Θεσσαλίας. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως ο Ανδρέας έφτασε στα
πρόθυρα απελευθέρωσης της Κωνσταντινούπολης, όμως ο Κάρολος Η’ πιεζόμενος από
τους Γάλλους φεουδάρχες αποσύρθηκε από την επανάσταση και οι Έλληνες βρέθηκαν
αβοήθητοι να αντιμετωπίσουν τους Τούρκους κατακτητές.

Εικόνα : Ανδρέας Παλαιολόγος

Το 1529 ο Άγιος Ευθύμιος Μητροπολίτης Ρόδου, έχοντας τις εγγυήσεις των Ενετών
για βοήθεια ξεκίνησε προς την ανατίναξη του τουρκικού ζυγού στη Ρόδο. Παρ’ όλες όμως
της υποσχέσεις και τις εγγυήσεις, η δυτική βοήθεια δεν ήρθε ποτέ και το 1531 ο Άγιος
σουβλίστηκε βρίσκοντας έτσι μαρτυρικό θάνατο. Ακολούθησε ο Αντρέα Ντόρια, που το
1532 κήρυξε νέα επανάσταση στην Πάτρα. Ο Ντόρια που ήταν Ιταλικής καταγωγής με τη
βοήθεια των Ισπανών ναυμάχησε τους Τούρκους στην Πρέβεζα, αλλά ηττήθηκε και
εγκατέλειψε την προσπάθεια του.

Εικόνα : Άγιος Ευθύμιος Μητροπολίτης Ρόδου

Το 1565 με αφορμή το τουρκικό παιδομάζωμα στην Ήπειρο, οι Έλληνες
ξεσηκώθηκαν αλλά οι Τούρκοι κατέπνιξαν και αυτήν την νέα φλόγα της επαναστάσεως. Το
1571 οι Ενετοί με τους Ισπανούς συνεργάστηκαν με τον πάπα Πίο Ε’ προκειμένου να
πολεμήσουν κατά των Τούρκων σε μια νέα Σταυροφορία. Μάλιστα, ο οθωμανικός στόλος
καταστράφηκε στη ναυμαχία της Ναυπάκτου και αυτό αναθάρρυνε τους Έλληνες προς νέα
επανάσταση. Οι Δυτικοί όμως τελικά αποφάσισαν να μην συνεχίσουν τον πόλεμο και οι
Τούρκοι με σφαγές στην Μακεδονία και άλλες περιοχές κατέπνιξαν την επανάσταση. Ένα
από τα θύματα ήταν και ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης.

Το 1585 στην Ήπειρο οι Έλληνες υπό τους Κούλιο, Δράκο και Μαλάμο κατάφεραν
και απελευθέρωσαν τμήμα της Ηπείρου, αλλά κατευθυνόμενοι προς τα Ιωάννινα
ηττήθηκαν από τις τουρκικές δυνάμεις. Δεν πέρασαν πολλά χρόνια, και το 1600 η δίψα των
Ελλήνων για ελευθερία εκφράστηκε ξανά με νέα επανάσταση. Αυτή τη φορά ο
Μητροπολίτης Τρίκκης Διονύσιος Β’ ο Φιλόσοφος σήκωσε το λάβαρο της επανάστασης και
κάλεσε τους Έλληνες προς αποτίναξη του ζυγού. Ξεκίνησαν από τη Λάρισα με την
υποστήριξη των Γάλλων και των Γερμανών, αλλά οι Τούρκοι βίαια κατέστειλαν την
επανάσταση. Σημαντικό είναι να αναφερθεί πως ένα από τα θύματα ήταν και ο
Μητροπολίτης Καρδίτσας Άγιος Σεραφείμ. Ο φλογερός ζήλος του Διονυσίου για λευτεριά
όμως δεν τελείωσε εκεί. Καταφεύγοντας στην Ιταλία, με όλες του τις δυνάμεις προσπάθησε
να ξεσηκώσει ξανά το ελληνικό έθνος. Στα γεγονότα αυτά, το Οικουμενικό Πατριαρχείο
αναγκάστηκε να τον καθαιρέσει, αλλά δεν πτοήθηκε από τις εξελίξεις. Ο ίδιος λίγο
αργότερα, το 1611 θα κηρύξει νέο Αγώνα μαζί με τον Μητροπολίτη Δρυινουπόλεως
Ματθαίο, τον Ιωάννη Λάμπρο, τον Ζώτο Τσιρίπο και τον Γεώργιο Ντελή. Καταλαμβάνοντας
αρχικά τα Ιωάννινα, στη συνέχεια θα προδοθούν από τους ίδιους τους Έλληνες. Λίγο πριν
τη θανάτωσή του δήλωσε περήφανα.

«Πολέμησα για να ελευθερώσω το λαό μου από τα βάσανα και την τυραννία σας»

Η θανάτωση του Διονυσίου υπήρξε φρικτή, και αυτό ήταν αρκετό για τους Έλληνες να μην
αποπειραθούν προς νέο ξεσηκωμό για πολλές δεκαετίες. Μόνο το 1684 ο Μοροζίνι
ξεσήκωσε και πάλι τους Έλληνες και απελευθέρωσε τη Λευκάδα, την Πρέβεζα, το
Καρπενήσι, την Ακαρνανία, την Πελοπόννησο και τμήμα της Ρούμελης. Μάλιστα κατά τη
Μάχη των Αθηνών, οι Τούρκοι θα βομβαρδίσουν τους Έλληνες στον Παρθενώνα και θα
γκρεμίσουν τμήμα του από τις οβίδες. Το αποτέλεσμα της εξέγερσης ήταν η Πελοπόννησος
να ενωθεί με την Βενετία, καθώς η επανάσταση των Ελλήνων αποτέλεσε τμήμα του ενετοτουρκικού πολέμου, αλλά αργότερα οι Τούρκοι ανέκτησαν τα εδάφη με νέο πόλεμο.

Εικόνα : Διονύσιος ο Φιλόσοφος

Το 1705 στην Ημαθία ξέσπασε νέα επανάσταση εξαιτίας του τοπικού
παιδομαζώματος, με τον Ζήση Καραδήμο και τους δύο γιους του να σηκώνουν νέο λάβαρο
επαναστάσεως. Η επανάσταση κάμφθηκε όμως γρήγορα και οι Τούρκοι θανάτωσαν τους
επαναστάτες. Το 1711 οι Ρώσοι κάλεσαν τους Έλληνες να αντιδράσουν στην
Οθωμανοκρατία, και αυτό το 1770 αποτέλεσε την αφορμή για το ξέσπασμα των
Ορλοφικών.

Αναμφίβολα τα Ορλοφικά θεωρούνται από τις σημαντικότερες προεπαναστατικές
προσπάθειες των Ελλήνων για ελευθερία. Στην νέα αυτή περίοδο οι Ρώσοι
χρησιμοποιώντας τις ελπίδες του υπόδουλου ελληνισμού για ελευθερία, προσπάθησαν να
πείσουν τους Έλληνες πως η ελευθερία τους εξαρτώταν μονάχα από εκείνους-το ξανθό
γένος. Στην πραγματικότητα όμως επιζητούσαν την απελευθέρωση των Στενών και το
έλεγχό τους από εκείνους.

Την περίοδο εκείνη αυτοκράτειρα της Ρωσίας ήταν η Αικατερίνη η Μεγάλη. Η
Αικατερίνη απέστειλε τους αδερφούς Αλέξιο και Θεόδωρο Ορλώφ να ξεσηκώσουν τους
Έλληνες. Επίσης, ο Γρηγόριος Ορλώφ διορίστηκε από την Αικατερίνη αρχηγός του
πυροβολικού και ενώ πιο πριν είχε πείσει την αυτοκράτειρα να διοργανωθεί νέα
επανάσταση στην Ελλάδα. Σημαντικός παράγοντας στην οργάνωση της επανάστασης
ήταν και ο Γεώργιος Παπαζόλης, που καταγόταν από την Μακεδονία. Ο Παπαζόλης
κατάφερε και ξεσήκωσε όλους τους Έλληνες, όμως στην Μακεδονία η δράση του έγινε
αντιληπτή και περιορίστηκε στην Νότια και Κεντρική Ελλάδα. Το 1768 ξέσπασε Ρωσοτουρκικός πόλεμος και οι Τούρκοι αντιλήφθηκαν ότι οι Έλληνες προετοιμάζουν
επανάσταση. Αμέσως προέβησαν σε λεηλασίες και σφαγές, ενώ ένα από τα θύματα ήταν ο
Μητροπολίτης Λακωνίας Ανανίας που διοργάνωσε την Επανάσταση μαζί με τους
συνεργάτες του.

Στις 28 Φεβρουαρίου 1770 ο Γρηγόριος Ορλώφ κατέφθασε στην Λακωνία και
εφόσον πείστηκε από τους Έλληνες πως ήταν η κατάλληλη στιγμή για την έναρξη της
επανάστασης, καταλήφθηκε το οχυρό της Κορώνης και προήλασαν μέχρι την Καλαμάτα.
Με την κατάληψη της Σπάρτης που ακολούθησε, οι Έλληνες ολόκληρου του ελλαδικού
χώρου αισθάνθηκαν πως η ώρα της ελευθερίας είχε πλέον φτάσει. Η συσπείρωση των
Ελλήνων και κινητοποίησή τους θορύβησε τους Οθωμανούς που χωρίς δυσκολία έφτασαν
μέχρι την Τριπολιτσά, με συμμάχους τους Αλβανούς. Ενώ όλα αυτά συνέβαιναν, ο
Θεόδωρος Ορλώφ διαπληκτίστηκε με τους Έλληνες για την καθυστέρηση που είχε
προηγηθεί στις ενέργειές τους. Ακολούθησε μάχη στην Τριπολιτσά ανάμεσα στους
Έλληνο-Ρώσους και τους Τουρκαλβανούς. Οι Τουρκαλβανοί θριάμβευσαν και εφόσον
κατέλαβαν ολόκληρη την Πελοπόννησο έσφαξαν-στην κυριολεξία-σχεδόν όλους τους
Έλληνες. Μόνο όσοι κατέφυγαν στα βουνά και κρύφτηκαν κατάφεραν να σωθούν από την
τραγωδία.

Ο Αλέξιος Ορλώφ έκανε απόπειρα για να μην σβήσει η επανάσταση άδοξα, αλλά
στη ναυμαχία που ακολούθησε στο Ναβαρίνο οι Ρώσοι άφησαν χιλιάδες Έλληνες να
πνιγούν και να σφαγιαστούν. Ακολούθησε η εγκατάλειψη του μετώπου από τους Ρώσους
και οι Έλληνες αφέθηκαν μόνοι και απροστάτευτοι στη μανία των Τουρκαλβανών. Οι
Τούρκοι φαίνεται πως σχεδίαζαν οργανωμένη σφαγή όλων των Ελλήνων ανεξαιρέτως,
αλλά ο αρχιναύαρχος Χασάν Τσεζαϊρλί κατάφερε να τους αλλάξει τα σχέδια, διότι οι φόροι
των Ελλήνων ήταν πολύτιμοι για την Οθωμανική Αυτοκρατορία και το σουλτάνο. Παρ’ όλ’
αυτά, οι Αλβανοί ερήμωσαν με σφαγές την Πελοπόννησο και πολλοί στάλθηκαν ως δούλοι.
Μάλιστα ήταν τέτοια η αλβανική αγριότητα που ακόμα και ο σουλτάνος οργίστηκε με την
αγριότητα των Αλβανών, αλλά και επειδή δεν τον υπάκουαν. Έτσι έστειλε στρατό για να
τους καταπολεμήσει. Μετά τη νίκη τους οι Τούρκοι δημιούργησαν μια τεράστια πυραμίδα
με 4000 κεφάλια Αλβανών και ο Τσεζαϊρλί απείλησε με θάνατο όποιον την γκρέμιζε.
Κατόπιν, ο ίδιος εξόντωσε όλους τους Αλβανούς της Πελοποννήσου, τριπλασίασε τους
φόρους των Ελλήνων και εξόντωσε όλους τους Κλέφτες του Μοριά.

Με τα Ορλωφικά οι Έλληνες αντιλήφθηκαν πως δεν μπορούσαν να βασίσουν τις
ελπίδες τους στις εξωτερικές δυνάμεις και πως η ελευθερία εξαρτώταν μονάχα από τους
ίδιους. Αποθέτοντας πρώτα τις ελπίδες τους στον Θεό, παρ’ όλη την τρομοκρατία, την
υπερφορολόγηση και τις δυσκολίες, ύστερα από 51 χρόνια ο Ελληνισμός παρέδωσε σε
ολόκληρο τον κόσμο ένα αιώνιο παράδειγμα θάρρους και απόλυτης αφοσίωσης στην
Πατρίδα και την Ελευθερία. Το 1828 καταφέραμε και αποτινάξαμε τον ζυγό των Τούρκων
ύστερα από οκτώ χρόνια επανάστασης, και η Αναγέννηση της Ελλάδας μετά από 375
χρόνια. Το 1821 είναι ένας από τους λόγους που έχουμε το δικαίωμα να αισθανόμαστε
υπερήφανοι, πρώτα απ’ όλα για τους προγόνους μας αλλά και για την ίδια μας την
καταγωγή. Ας τους ευχαριστούμε και ας τους μνημονεύουμε σαν ελάχιστο δείγμα
ευγνωμοσύνης, την ίδια στιγμή που στις μέρες μας τα ιδανικά, οι αρχές και η ηθική
καταπολεμώνται.

Γεώργιος Κουλίδης